Portmanteau定理
分布収束と同値な定義を示した定理をPortmanteau(両開き旅行かばん語)定理という.
Portmanteau定理
確率変数\(X\),確率変数列 \( \{X _n \} _{n \in \mathbb{N} _+} \)を用意し,
それそれに対応する分布関数を,\(F _X,F _{X_n}\)とする.
\(F _X\)に対応する確率測度を\(P\),\(F _{X_n}\)に対応する確率測度を\(P_n\)とする.
以下の定義は同値である.
- \(X_n \xrightarrow{d} X\)
- 任意の有界連続関数 \(f:\mathbb{R} \mapsto \mathbb{R}\)に対して \[ E[f(X _n)] \to E[f(X)] \]
- 任意の有界一様連続関数 \(f:\mathbb{R} \mapsto \mathbb{R}\)に対して \[ E[f(X _n)] \to E[f(X)] \]
- 任意の閉集合Aに対して, \(\limsup_{n \to \infty} P_{n}(A) \leq P(A)\)
- 任意の開集合Aに対して, \(\liminf_{n \to \infty} P_{n}(A) \geq P(A)\)
-
証明
\(2 \Rightarrow 3\)は,関数\(f\)が有界連続関数なら,有界一様連続関数なので成立.
\(4 \Leftrightarrow 5\)を示す. 任意の開集合\(A\)の補集合\(A^c\)は閉集合.
\[ \begin{align} \limsup_{n \to \infty} P_{n}(A^c) \leq P(A^c) &\Leftrightarrow \\ \limsup_{n \to \infty} (1-P_{n}(A)) \leq 1-P(A) &\Leftrightarrow \\ \limsup_{n \to \infty} (-P_{n}(A)) \leq -P(A) &\Leftrightarrow \\ \liminf_{n \to \infty} (P_{n}(A)) \geq P(A) \end{align} \] から,\(4 \Rightarrow 5\)が成立.\(5 \Rightarrow 4\)も同様.
\(4,5 \Rightarrow 1\)を示す. \(A = \{\omega| X(\omega) \leq x \}\)は閉集合で, \[ \limsup _{n \to \infty} F _{X _n}(x) = \limsup _{n \to \infty} P _n(A) \leq P(A) = F _X(x) \]任意の正数\(\varepsilon > 0\)を用意して,\(\overline{A'} = \{\omega| X(\omega) \leq x-\varepsilon \}\)と,\(A' = \{\omega| X(\omega) < x-\varepsilon/2 \}\) を作ることができる. \(\overline{A'} \subset A'\)から \[ F_X(x-\varepsilon) = P(\overline{A'}) \leq P(A') \leq \liminf _{n \to \infty} P _n(A') \] \(A' \subset A\)から \[ \liminf _{n \to \infty} P _n(A') \leq \liminf _{n \to \infty} P _n(A) = \liminf _{n \to \infty} F _{X_n}(x) \leq \limsup _{n \to \infty} F _{X_n}(x) \] なので, \[ F_X(x-\varepsilon) \leq \liminf _{n \to \infty} F _{X_n}(x) \leq \limsup _{n \to \infty} F _{X_n}(x) \leq F_X(x) \] \(F_X\)は連続関数なので,\(\forall \delta, \exists \varepsilon |F_X(x)-F_X(x-\varepsilon)| < \delta\)から, \(\varepsilon \to 0\)としても収束し, \[ \liminf _{n \to \infty} F _{X_n}(x) = \limsup _{n \to \infty} F _{X_n}(x) = F_X(x) \\ \lim _{n \to \infty} F _{X_n}(x) = F_X(x) \\ \]
\(1 \Rightarrow 2\)を示す.任意の正数\(\delta\)と\(M\)を用意する. \[ F_X(-M) < \delta, 1-F_X(M) < \delta \] として,\(M\)を十分大きくすると,\(\delta\)は十分小さくできる. \(F\)の不連続点は可算なので,\(-M,M\)は\(F\)の連続点に取ることができる.
閉区間\([-M,M]\)で,\(-M=m_0 < m_1 < \cdots < m_{k-1} < m_k = M\)なる分点\(\{m_i\} _{0 \leq i \leq k}\)を取る. 分点\(\{m_i\} _{0 \leq i \leq k}\)も\(F\)の連続点に取ることができ,数列\(\{m_i\} _{0 \leq i \leq k}\)は\(\forall i \geq 1, |m _i - m _{i-1}| < \delta\)となるように取ることができる.仮定で\(F_n\)が分布収束から,\(\lim _{n \to \infty} F_n(x) = F(x)\).なので,十分大きな\(N\)を取ってきて, \[ \forall n > N, | F _n(m _j) - F(m _j) | < \delta \] とすることができる. \(-M=m _0, M=m _k\)なので, \[ \forall n > N, F _{X _n}(-M) < 2 \delta, 1 - F _{X _n}(M) < 2 \delta \]
これから, \[ \forall n > N, F _{X _n}(-M) + 1 - F _{X _n}(M) + F _{X}(-M) + 1 - F _{X}(M) < 6 \delta \\ \forall n > N, F _{X _n}(-M) + 1 - F _{X _n}(M) - (F _{X}(-M) + 1 - F _{X}(M)) \leq F _{X _n}(-M) + 1 - F _{X _n}(M) + F _{X}(-M) + 1 - F _{X}(M) \]
\[ \begin{align} & \left| \int^{\infty} _{M} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{\infty} _{M} f(x) dF _{X}(x) + \int^{-M} _{-\infty} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{-M} _{-\infty} f(x) dF _{X}(x) \right|\\ = & \left| \int^{\infty} _{-\infty} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{\infty} _{-\infty} f(x) dF _{X}(x) - \left( \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X}(x)\right) \right|\\ = & \left| \int _{\Omega} f(x) P(d\omega) - \int _{\Omega} f(x) P(d\omega) - \left( \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X}(x)\right) \right|\\ = & \left| E[f(X_n)] - E[f(X)] - \left( \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X}(x)\right) \right| \end{align} \] \(f(x)\)は有界関数なので,\(\sup _{-\infty \leq x \leq \infty} f(x) = a\)と置くと, \[ \left| \int^{\infty} _{M} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{\infty} _{M} f(x) dF _{X}(x) + \int^{-M} _{-\infty} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{-M} _{-\infty} f(x) dF _{X}(x) \right| < a \cdot 6 \delta \] \[ \left| E[f(X_n)] - E[f(X)] - \left( \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X}(x)\right) \right| < a \cdot 6 \delta \]
\(\left| \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X}(x)\right|\)の区間を評価する. \(f\)は連続関数なので,閉区間\([-M,M]\)にて一様連続関数で, \[ \exists \delta |y - x| < \delta \Rightarrow \forall \varepsilon |f(y) - f(x)| < \varepsilon \] なので,閉区間\([-M,M]\)の分点,\(\{m_i\} _{0 \leq i \leq k}\)で, \[ \exists \delta |m_i - x| < \delta \Rightarrow \forall \varepsilon |f(m_i) - f(x)| < \varepsilon \] とすることができる,\(m _{i-1} < x \leq m _i\)なる\(x\)と\(\varepsilon\)が用意できる. ここで, \(a_i = f(m _i)\)として以下の単関数を用意する.
\[ \begin{align} g _{\varepsilon}(x) &= \sum ^{k-1} _{i=0} a _i I _{m _{i} \leq x < m _{i+1}}(x) \\ &= \sum ^{k-1} _{i=0} a _i (I _{-\infty < x \leq m _{i+1}}(x) - I _{ -\infty < x \leq m _{i}}(x)) \end{align} \]
ここで,\(g _{\varepsilon}(x)-f(x) < \varepsilon\) \[ \left| \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _{X_n}(x) \right| = \left| \int^{M} _{-M} (f(x) - g _{\varepsilon}(x)) dF _{X_n}(x) \right| < \varepsilon \left| \int^{M} _{-M} dF _{X_n}(x) \right| < \varepsilon \] \[ \left| \int^{M} _{-M} f(x) dF _X(x) - \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _X (x) \right| = \left| \int^{M} _{-M} (f(x) - g _{\varepsilon}(x)) dF _X(x) \right| < \varepsilon \left| \int^{M} _{-M} dF _X(x)\right| < \varepsilon \]
\[ \begin{align} & \left| \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X}(x)\right| = \\ & \left| \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X_n}(x) + \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _{X_n}(x) + \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _X(x) - \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _X(x) - \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X}(x)\right| = \\ & \left| \int^{M} _{-M} (f(x) - g _{\varepsilon}(x)) dF _{X_n}(x) + \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _X(x) - \int^{M} _{-M} (f(x)-g _{\varepsilon}(x)) dF _{X}(x)\right| \end{align} \] \(g _{\varepsilon}(x)-f(x) > 0\),分布関数は単調増加関数なので, \[ \begin{align} & \left| \int^{M} _{-M} (f(x) - g _{\varepsilon}(x)) dF _{X_n}(x) + \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _X(x) - \int^{M} _{-M} (f(x)-g _{\varepsilon}(x)) dF _{X}(x)\right| \leq \\ & \left| \int^{M} _{-M} (f(x) - g _{\varepsilon}(x)) dF _{X_n}(x)\right| + \left| \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} g _{\varepsilon}(x) dF _X(x) \right| + \left| \int^{M} _{-M} (f(x)-g _{\varepsilon}(x)) dF _{X}(x)\right| < 2\varepsilon \end{align} \] ここで,\(n \to \infty\)を取ると分布収束と\(\varepsilon \to 0\)から\(\left| \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X _n}(x) - \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X}(x)\right| \to 0 \) なので,\(n \to \infty\)とすると \[ \left| E[f(X_n)] - E[f(X)] - \left( \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X_n}(x) - \int^{M} _{-M} f(x) dF _{X}(x)\right) \right| \to 0 \] となり,\(n \to \infty\)とすると \(E[f(X_n)] \to E[f(X)]\).
\(3 \Rightarrow 4\)を示す.
\(A \subset A_\varepsilon, P(A_\varepsilon)-P(A) \leq \varepsilon\)であるような,
事象\(A,A_\varepsilon\)を用意する. それに対して,次のような有界一様連続関数を用意する.
\[
f(x) = \left\{
\begin{array}{ll}
1 & x \in A \\
1 - \frac{\inf_{y \in A} |x - y|}{\varepsilon} & x \in A_\varepsilon \backslash \; A \\
0 & x \not \in A \cup A_\varepsilon
\end{array}
\right.
\]
仮定の \(\lim_{n \to \infty} E[f(X_n)] = E[f(X)]\)から,
\[
\limsup_{n \to \infty} P_{n}(A) \leq \limsup_{n \to \infty} E[f(X_n)] = E[f(X)] \leq P(A_\varepsilon)
\]
ここで,\(\varepsilon \to 0\)とすると,\(A_\varepsilon\)が閉集合なので,\(P(\bigcap_{\varepsilon \to 0} A_\varepsilon)=P(A)\)から,
\[
\limsup_{n \to \infty} P_{n}(A) = P(A)
\]
証明おわり.